Tükenmişlik, özellikle işi gereği sürekli yoğun duygusal taleplere maruz kalan kişilerde görülen; psikolojik, fiziksel ve davranışsal belirtileri olan ve yaşam kalitesini olumsuz olarak etkileyen bir sendromdur. İlk başta bireysel düzeyde etkisini gösteren bir sendrom olsa bile bu durum zaman içinde bireysel boyutları aşarak kişinin aile ve iş yaşantısına da yansır.
Tükenmişlik sendromu aniden ortaya çıkmaz; aksine yavaş yavaş gelişir. Gelişme süresince ciddiye alınmadıkça artan belirtilerle başa çıkılamaz hale gelebilir.
Kişi, ilk başlarda işe dönük heyecanının getirisiyle işini her şeyin önünde tutarak uykusuzluğa, gergin çalışma ortamlarına katlanır, kendine ayırması gereken zaman ve enerjiden çalar.
Bir süre sonra verdiği çabanın beklentileri karşılamadığını, yok saydığı bazı konuların giderek daha fazla rahatsızlık verdiğini fark eder ve duygusal anlamda umutsuzluk ve çökkünlük baş gösterir. Gittikçe kaçınma davranışı geliştirerek geri çekilir ve performans kaybı yaşar. Duygusal anlamda donuklaşma ve duyarsızlaşma ortaya çıkar. İnanılan değerlere karşı bir inançsızlık hakim olur ve aidiyet duygusu azalır.
Kişiden kişiye göre farklılık gösterse de genel olarak tükenmişlik belirtileri şunlardır:
Fiziksel anlamda: yorgunluk, bitkinlik, baş ağrısı, uyuşukluk, uyku ve iştahta bozulma, enfeksiyonlara karşı direncin azalması, dirençli soğuk algınlıkları, solunum yolu rahatsızlıkları ve nefes darlığı, vücut ağrıları, mide-bağırsak hastalıkları, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, kas gerilmeleri, kalp çarpıntısı ve cilt hastalıkları oluşmaya başlayabilir.
Duygusal anlamda; mutsuzluk, başarısızlık hissi, öfke, örgütsel bağlılık ve aidiyette azalma, suçlayıcılık, tahammülsüzlük, engellenmişlik, yeterince takdir edilmediği duygusu, aşırı şüphecilik, kaygı, huzursuzluk, kendini soyutlanmış hissetme, zihin karışıklığı ve yetersizlik duyguları gözlemlenebilir.
Davranışsal anlamda; unutkanlık, aile içi çatışmalar, konsantrasyon güçlüğü, eleştiriye aşırı duyarlılık, sabırsızlık, ani öfke patlamaları, ağlama nöbetleri, yalnız kalma isteği, alınganlık, işi yavaşlatma, işten uzaklaşma, işi savsaklama ya da düşük iş performansı, motivasyon yitimi, iş arkadaşlarıyla ilişkilerin bozulması, iş tatminsizliği, iş dışı başka alanlara aşırı yönelme ve işe gecikmelerde artış yaşanabilir.
Performans düşüşü yapılan işin niteliğine yansıdığında motivasyon da düşmekte ve birey kendisini daha da başarısız hissetmektedir. Bu durum da bir süre sonra artık işi umursamamaya ve başarısız olma kaygısı taşımamaya sebep olmaktadır. Başarı kaygısı yok olduğunda işyerinde olduğu halde işe katkı sağlamama gibi durumlar oluşmakta örgütlerin verimlik ve etkinliği iyice düşmektedir.
Önlem alınmazsa, tükenmişlik sendromu; iş kaybı ve maddi kayıplar, ailevi sorunlar, madde kullanım bozuklukları, depresyon vb. psikiyatrik hastalıklar hatta intihar riskinde artış ile sonuçlanabilir.
Tükenmiş hissettiğinizde ilk adımınız mutlaka; hem iş yaşamınızı yeniden düzenleyebilmeye hem de tükenmişliğin yarattığı psikolojik sorunlarla başa çıkabilmeye dönük bir uzmandan yardım almak olmalıdır.
