Aile, her türlü sağlık sorununun tedavisinde önemli bir rol oynar ve madde bağımlılığı da bir istisna değildir. Aile çalışmaları pek çok tedavi yaklaşımının önemli bir konusu haline gelmiştir ancak madde bağımlılığı tedavisinde odak noktasının sadece bireyden ziyade bütün aileyi kapsayacak şekilde genişletilmesi çalışmaları hala devam etmektedir. Ailenin genelgeçer tek bir tanımı olmadığı gibi çeşitli geniş kategoriler olduğunu söyleyebiliriz. En geniş tanımı ile aile bireyin en yakın duygusal bağlar kurduğu insanlar topluluğu olarak tanımlayabiliriz.
Bağımlı aileleri bu süreçten farklı boyutlarda ve alanlarda etkilenirler. Aile fertlerinden biri madde kullandığı zaman bunun aile üzerindeki etkisi ailenin yapısına paralel olarak farklılık gösterebilir.
- Hasta tek başına ya da bir eş (partner) ile yaşıyorsa:
Tek başına ya da bir eşle yaşayan yetişkinin yaşadığı bağımlılığın bir takım ekonomik ve psikolojik sonuçları olması kaçınılmazdır. Bağımlıların madde temini için ihtiyaç duyduğu parayı çoğunlukla madde kullanmayan partnerler sağlarlar. Bağımlı eşlerinde sıklıkla karşılaşılan psikolojik sonuçlara örnek olarak ise inkar, bağımlıyı koruma, kronik sinir, stres, anksiyete, umutsuzluk, sağlık konusunda ihmalkarlık, utanç, damgalanma hissi ve şiddetli yalnızlığı gösterebiliriz.
- Bağımlı bir eş (partner) ve çocuklar ile yaşıyorsa:
Ebeveynin madde kullanımı çocuklar üzerinde bilişsel, davranışsal, psikososyal ve duygusal etkilere yol açabilir. Bunlara örnek olarak bozulmuş öğrenme kapasitesi, madde kullanımına yatkınlık, uyum sağlama sorunları (yüksek boşanma oranı, şiddet, ilişkide kontrol ihtiyacı vs.), depresyon, anksiyete ve düşük öz-saygıyı gösterebiliriz. Hamilelik döneminde alkol kullanan kadınların çocuklarının fetal alkol spektrum bozukluğu riski taşımaktadır. Madde kullananların çocukları çoğunlukla ebeveynlerinin bağımlılıkları konusunda kendilerini suçlu ve sorumlu hissederler. Yaşça büyük çocuklar zamanından önce küçük kardeşlerine bakmak gibi yetişkinlere ait sorumluluklar almak zorunda kalabilirler.
- Bağımlı karma bir aileye mensup ise:
Madde kullanan pek çok kişi karma ailelerden gelir. Madde bağımlılığı yaşanan sorunların yoğunluğunu artırdığı gibi üvey aile mensubunun aileye entegrasyonunu ve genel anlamda dengesini de sekteye uğratabilir. Madde bağımlılığı bu gibi durumlarda ebeveynler arası otorite tartışmalarına, cinsel ve fiziksel istismara ve çocuklarda öz-saygı sorunlarına yol açabilir. Üvey ebeveynlerin madde kullanması ise onların otoritesini zayıflatır, bağların kurulmasını engeller ve ailenin sorunları ve hassas konuları ele alma yetisine zarar verir. Karma ailelerin çocukları genelde iki ayrı evde yaşarlar ve buralarda sınırlar ve roller yanlış anlaşılabilir ya da muğlak bir hal alabilir. İyi iletişim sağlanamaz ve anlaşmazlığın yoğun olduğu alanlara gerekli dikkat ve ilgi gösterilmezse çocukların sosyal, duygusal ve davranışsal sorunlar yaşama riski artar.
- Yaşlı hastanın yetişkin çocukları varsa:
Yaşlı yetişkinler maddi güçlükler yüzünden sıklıkla yetişkin çocukları ile yaşarlar ya da onlardan yardım alırlar. Yetişkin çocuklar ve ebeveynleri ister birlikte yaşasınlar ister yaşamasınlar çocukların böylesi durumlarda ebeveyn gibi davranmaları, kendi ebeveynlerine bakmaları gerekir. Madde bağımlılığın neden olduğu komplikasyonlar olmadan dahi rollerin bu şekilde tepetaklak olmasına alışmak stresli, acılı ve bazen utanç verici bir süreç olabilir.
Bazı durumlarda yetişkin çocuklar maddi yardımı kesebilir, çünkü ebeveynleri üzerindeki tek yaptırımları budur. Bazı yetişkin çocuklar ise madde kullanımını destekleyebilir. Diğer durumlarda çocuklar ebeveynlerinin git gide kötüleştiğini görmemek için ilişkiyi kesebilir. Ancak ilişkiyi kesmek yalnızca ebeveynin yalnızlığını artırır ve madde bağımlılığını kötüleştirir.
