Salgınlarda insanlar genellikle stresli ve endişeli olurlar. Salgından etkilenen kişiler genellikle hem doğrudan hem de dolaylı olarak hastalık kapma ya da ölüm korkusu, bu korku sebebiyle sağlık kurumlarına başvurmaktan kaçınma, karantinaya alınma ve karantina sürecinden dolayı dışlanabilme kaygısı, virüs sebebiyle sevdiklerini kaybetme korkusu, evde kalma sürecinde tecrit ve içe kapanma süreci ve bu süreçten kaynaklı çaresizlik, yalnızlık, sıkıntı duygusunu yoğun olarak yaşayabilirler. Her birimiz bu süreçte tüm bu duyguları yaşarken, ileri yaştaki bireyler bu duyguları daha yoğun yaşayabilirler. Genç nüfusa göre bu süreçte çok daha fazla zorlanabilirler.
İleri Yaştaki Bireyler Salgın Sürecini Nasıl Yaşar? Neler Hissederler?
- Yalnız yaşayan, ihtiyaçlarını kendi karşılamaya çalışan yaşlı bireyler; sorunu tam olarak anlayamama, ihtiyaçlarını karşılayamama, güvende hissedememe, kişisel bakımını sağlayamama ve düzenli beslenememe gibi sorunlar yaşayabilirler.
- Karantina süreci ve sosyal mesafelendirme sebebiyle içe kapanma, duygu ve düşünceleri paylaşmama ve yalnızlık duygularını yoğun bir şekilde yaşayabilirler.
- Çoğu kişinin yanında birinin olmasını istemesi gibi ileri yaştaki bireyler de bu süreçte birinin yanında olmasını sıklıkla hissedebilir. Bu da kişilerin yalnızlık, güvensizlik ve çaresizlik duygularını arttırabilir.
- Ölüm korkusu ya da sevdiklerinin başına bir şey geleceği korkusunu yoğun bir şekilde deneyimleyebilirler.
- Kaygı sorunları, tahammülsüzlük ve öfke patlamaları, ajite olma, uyku sorunları yaşayabilirler.
- İlaçlarını alamama, temel ihtiyaçlarını karşılayamamaktan dolayı birtakım kısıtlılıklar ile karşılaşabilirler ve bu kısıtlılık onları daha umutsuz hale getirebilir. Durumlarının çözülemeyecek kadar zor olduğunu ya da kendi durumunun diğerlerinden daha ümitsiz olduğunu düşünebilirler.
- Salgın sürecinin başlangıcında virüsün doğrudan hedefi olmak onları olumsuz yönde etkileyebilir. Onlar için virüs sürecini anlamlandırmak bile zor halde olabilirken, hedef haline gelmek izolasyon sürecini, yalnızlık ve korku duygularını arttırabilir.
İleri Yaştaki Bireylerin En Sık Yaşadığı ve Onları Etkileyen Sorunlar Nelerdir?
- Temel ihtiyaçlarına ulaşamamak, hijyenini koruyamamak
- Emekli maaşına ulaşamamak, sahip olduğu gayrimenkulleri kaybetmek
- İlaca erişememek
- Evden çıkamamak, yalnız kalmak, sokağa çıkamamak
- Komşular, esnaf ile görüşememek
- Medyada salgın süreç ile ilgili tekrarlayan haberlere maruz kalmak
- Doğru bilgiye erişememek
- Tanıdıklar ya da akrabalar ile ilgili kötü haberler duymak
- Yakınlarına ulaşamamak, onlardan haber alamamak
İleri Yaştaki Bireyler Kendi Ruh Sağlığını Koruma için Ne Yapmalılar?
- Sokağa çıkma yasağına mutlaka uyun. Önemli olan kendi sağlığınız.
- Destek olabilecek, ihtiyaçlarını karşılayabilecek kişilerden ilaçlarınızı almak, market alışverişinizi yapmak, fatura ya da para çekme işlemlerinizi halletmek için arayın ve yardımcı olmalarını isteyin.
- Destek olabileceğinizi düşündüğünüz kişilerden, yakınlarınızdan, komşularınızdan sizi aramasını, sizinle sohbet etmesini, beslenme, uyku, hijyen gibi konularda yapıp yapmadığınızı sormasını isteyin.
- Yakınınızda kişisel ihtiyaçlarınızı karşılamanızı sağlayacak ya da sizi arayıp destek olacak kimse yok ise 112, 155, 156 gibi kuruluşlardan ya da 65 yaş üstü bireyler için belediye, kaymakamlık gibi kurumların yardım hattından destek isteyin.
- Sağlıkla ilgili herhangi bir sorununuz olursa 112’den acil destek isteyin.
- Çevrenizdeki market, eczane, kasap, hastane gibi temel numaraları yazın ve görebileceğiniz bir yerde tutun. Temel ihtiyaçlarınızı eve getirmelerini isteyerek de karşılayabilirsiniz.
- Günün bir saatinde güvendiğiniz bir haber kaynağını açarak güncel bilgiler hakkında haberdar olun.
- Beslenmenizi, hijyeninize özen göstermeyi en önemlisi ilaçlarınızı kullanmayı unutmayın.
- Gün içinde size iyi gelen bir şey yapın. Sevdiğinizi bir müzik varsa onu açın dinleyin, komşunuza camdan seslenin, varsa torunlarınız ile görüntülü konuşun.
- Tüm bu süreç içinde destek istemekten çekinmeyin.
İleri yaştaki bireylerin yakınları da bu süreçten oldukça etkilenebilmekteler. Kimi uzakta olduğu için sıklıkla yakınının başına bir şey geleceği endişesi ya da yanındaysa yakınıma bulaştırırım endişesi hissedebilirler. Bu gibi durumlarda yakınların da yapması gereken birtakım durumlar olabilir.
İleri yaştaki bireylerin yakınları neler yapmalı?
- Ailenizdeki ileri yaştaki bireylerin temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için bir plan yapın. Market alışveriş için gerekirse onlara online marketlerden alışveriş yapıp gönderin.
- Yakınınıza Covid-19 salgını ile ilgili anlayabileceği düzeyde bilgi verin. Bilginin kısa ve net olması, gerekirse büyük harfler ile yazılması önemlidir. Zihinlerinde karışıklığa sebep olabilecek soyut kelimeler kullanmaktan kaçının.
- Koruyucu eşyaları (maske, eldiven gibi) kullanmayı bilmeyebilir ya da yapmak istemeyebilirler. Neden yapması gerektiğini ve nasıl yapıldığını net bir şekilde anlatın.
- İleri yaştaki bireyler, yakınlarını üzmemek için sorunlarını söylemekten çekinirler. O size söylemeden siz arayıp sorun. Aklınızı temel ihtiyaçlarını karşılamak ile ilgili hangi soru geliyorsa hepsini mümkünse her gün kontrol edin.
- Unutkanlık sebebiyle hijyen konusunda bazı sorunlar yaşayabilirler. Dışarıdan eve giren her ürünü dikkatlice temizlemesi gerektiğini sık sık hatırlatın.
- Sık sık telefonla arayın. Kısa da olsa sohbet edin. Konuşurken olumlu mesajlar verin “ Her şey daha güzel olacak, yavaş yavaş bu süreç geçecek” gibi.
- Sağlığı ile ilgili sizi endişelendiren durumlar varsa aile hekimini, takip ettiği doktoru araması için teşvik edin.
- Ruhsal olarak iyice içe kapandığını, tabloya psikiyatrik durumların eklendiğinden endişe ederseniz mutlaka bir psikiyatrist ya psikologdan destek isteyin. Karantina esnasında evde bakım hizmeti sunan bireylere eğitim/danışmanlık hizmetleri vermek ve psikososyal ilk yardım konularında bilgi almalarını sağlamak amacıyla evde bakım/mola hizmetlerinin WeChat, WhatsApp gibi teknolojiler üzerinden verilmesine olanak tanıyan ayarlamaları yapın.
- Tüm bu süreçte yakınınız ile tek ilgilenen kişi siz iseniz yükünüzü paylaşmaktan çekinmeyin. Tükenmeye yol açabileceğini düşünün ve yakınlarınızdan destek alın. Siz de kendinizi iyi gelen şeyleri yapmayı ihmal etmeyin.
Salgın sürecinde en fazla etkilenen kişilerin ileri yaştaki bireyler olmasının bir sebebi de virüsün ileri yaştaki bireyleri daha fazla etkilediği ve hastalığın kolay bulaşıp diğerlerine bulaştırabileceği türündeki düşüncelerdir. İleri yaştaki bireyler bir yandan ayrımcılık ya damgalanmaya da maruz kalmıştır.
Ayrımcılık ya da damgalanma ileri yaştaki bireyleri nasıl etkiler?
- Ayrımcılık çoğu kişinin dünyaya dair temel inançlarını sarsmakla birlikte ileri yaştaki bireylerde bu yaşama ya da topluma ait olmak ile ilgili inançlarını sarsabilir.
- Diğerlerinin ayrımcı tutumları ile birlikte daha da izole olabilirler. Yalnızlık, çaresizlik, mutsuzluk duyguları artabilir.
- Kaygı belirtileri görülebilir.
- Öfkelenme sıklıkla görülebilir. İleri yaştaki bireyler kendi duygu ve düşüncelerini diğerleri ile paylaşmakta güçlük çekmelerinden dolayı olumsuz duygularını öfke olarak ortaya çıkarabilirler.
- Tüm bu olumsuz duyguları yaşamak, ruhsal hastalıkları tetikleyebilir. Depresif süreçleri daha yoğun hissetmesini sağlayabilir.
Demansı olan ileri yaştaki bireyler salgın sürecinden nasıl etkilenirler? Yakınları neler yapmalı?
Demans kendisini anlamakta, kavramsallaştırmakta güçlük çekme, yargılamada güçlük, hafızada bozulmalar, neden sonuç ilişkisi kuramama, temel ihtiyaçlarını karşılamada güçlük ve özbakım becerisinde azalma ile kendini gösterir. Tüm bu süreçte demansı olan bireyler virüsü, bulaşıcı hastalıkları ya da alabileceği önlemleri anlamakta güçlük çekebilir. Ya da anlayabilir ancak unutabilir.
Yakınlarının yapabileceği öneriler:
- Demansı olan yakınınıza ellerini yıkamasını hatırlatmak için evin bazı noktalarına anlayabileceği şekilde işaretler, küçük notlar koyabilirsiniz. Ellerini yıkamıyorsa, alkollü mendiller ya da dezenfektan ile ellerini silmesini sağlayabilirsiniz.
- Sık temas ettiği yerleri dezenfektanla silip temiz olduğundan emin olabilirsiniz.
- Yakınınızın kullandığı ilaçları mutlaka temin edin ve içtiğinden emin olun. İlaçlarını kendisi içiyorsa yine işaret ve hatırlatıcılardan destek alabilirsiniz.
- Dışarı çıkmakla ilgili ısrar edip öfkelenirlerse mutlaka ikna edeceği diye düşünmeyin. Dikkatini başka işlere yönelterek ev içinde aktif olmasını sağlayın. Ev içinde sevdiği aktiviteleri yapın: örgü örmek, bulmaca çözmek, eski şarkıları söylemek vb. gibi.
- Evdeki bireylerden birinin salgına yakalanma riskine karşı hastalık sürecinde demansı olan ibreye kimin bakım vereceğini planlayın. Olası sorunlar yaşamamak için arayabileceği kişileri kısa, net bir şekilde anlatan yazı ile evin birkaç yerine koyabilirsiniz.
- Her şeye rağmen yine de demansı olan yakınınızı evde tutmakta ya da sakinleştirmekte zorlanabilirsiniz. Bu gibi durumlarda takip ettiğiniz doktorunuz ile mutlaka iletişime geçin.
