Farmakogenetik, kişinin sahip olduğu genetik özellikler ile kullanmakta olduğu ilaçlar arasındaki etkileşimi ve bu doğrultuda kişilerin ilaçlara karşı verdikleri tepkilerin değişkenliğini inceleyen bilim dalıdır.
İçindekiler
Farmakogenetik Testler Nedir?
Kişiler arasındaki genetik farklılıklar, bir ilacın kullanımı sonucunda oluşacak etkileri ve bu ilacın mevcut hastalık üzerindeki etkinliğini büyük oranda değiştirir. Her bireyin kendine özgü “farmakogenetik profili” vardır ve kullanılan tüm ilaçların etkin tedavi mekanizmasını tamamlayabilmesi için vücuda alındıktan sonra “tedavi edici plazma düzeyine” ulaşması gerekir. İlacın dozu az, doz aralığı yetersiz, metabolik olarak atılımı hızlı ve biyoyararlanımı düşük ise ilaç vücuda alındıktan sonra tedavi edici plazma düzeyine ulaşamaz ve tedavi için beklenen yanıt alınamaz. Aynı zamanda ilacın dozu fazla, doz aralığı çok kısa, metabolik atılımı çok yavaş ise ilaç sağaltım etkisinin aksine kişi üzerinde çeşitli yan etkilere yol açar. Bu noktada, farmakogenetik testler sayesinde ilaçlara verilen bu gibi genetik temelli yanıt değişiklikleri incelenir ve hastanın sahip olduğu genetik özellikler belirlenerek farmakogenetik test sonucuna göre uygun ilaç dozu, doğru ilaç aralığı ve etkin tedavi girişimi planlamak mümkün hale gelir.
Farmakogenetik test kişinin tedaviye yanıtını, ortaya çıkabilecek yan etkileri ve çeşitli ilaçlarla meydana gelebilecek kimyasal etkileşimleri belirleme konusunda yol göstericidir. Dolayısıyla bu testlerin kullanımı ile ilaçların yarar/zarar oranı fazlasıyla yükseltilebilir.
Farmakogenetik Testler Hangi Amaçla Kullanılır?
Bireye ve genetik özelliklere özgü tedavi planı yapma amacıyla geliştirilmiş olan farmakogenetik test çeşitleri, ilaç etkilerinin genetik varyasyonlara bağlı olarak nasıl değişiklikler gösterdiğini saptamak ve bu doğrultuda hasta için en etkin tedavi planını oluşturmak amacıyla kullanılır.
Genetik varyasyonlar;
- Vücuda alınan ilacın emilimini yavaşlatabilir ya da hızlandırabilir,
- Metabolize edilme hızını değiştirerek ilacın etkisini azaltabilir ya da toksik etkiye yol açabilir,
- İlacın planlanmış olan etki yeri reseptörleri üzerinde değişiklik yaratarak yetersiz faydalanıma neden olabilir,
- İlacın emilim sonrasında vücuttan atılma yeteneğinde farklılıklar geliştirebilir.
Tüm bu genetik varyasyonlar, hastaların ilaçlara olan bireysel yanıtlarının yaklaşık %40’ından, ilaca bağlı yan etkilerin ise %50 kadarından sorumludur. Dolayısıyla uygulanacak tedavi ve girişimlerin farmakogenetik test sonuçları doğrultusunda hastaya özgü olarak planlanması hem tedaviye yanıtın etkinliğini destekler hem de ortaya çıkabilecek yan etkilerin sıklığını büyük oranda azaltır.
Kullanımından Önce Farmakogenetik Testlerin Yapılması Önerilen İlaçlar Nelerdir?
Bir ilacın vücuda alınması itibariyle hedef dokulara taşınması ve uygun şekilde metabolize edilmesi sırasında görev alan tüm protein varyasyonları, ilacın etkinliğini değiştirebileceği gibi ortaya çıkacak yan etkiler üzerinde de değişikliğe neden olabilir. Dolayısıyla ilaç metabolizması üzerinde yavaşlatıcı etkiye yol açan varyasyonlar, ilacın iyileştirici etkisini büyük oranda düşürürken, metabolizma hızını artırıcı ya da yavaşlatıcı farklı protein varyasyonları daha düşük ilaç dozlarında dahi toksik sonuçlar doğurabilir. Bu doğrultuda bazı ilaçlar için tedavi öncesinde farmakogenetik test uygulanması ve o ilacın metabolizması ya da dağılım mekanizması üzerinde rol oynayan protein varyantlarının belirlenmesi, hastaya uygulanacak dozun bu doğrultuda belirlenmesi önerilebilir.
Kullanımından önce farmakogenetik test yapılması önerilen ilaçların bir kısmı şunlardır:
- Psikiyatrik ilaçlar,
- Gastroenterolojik (sindirim sistemi üzerinde etkili) ilaçlar,
- Kardiyovasküler ilaçlar,
- İmmünolojik / Romatolojik ilaçlar,
- Ürolojik ilaçlar,
- Nörolojik ilaçlar,
- Göğüs Hastalıkları ve Alerji alanlarında kullanılan ilaçlar,
- Hematoloji alanında kan sulandırıcı olarak tercih edilen ilaçlar,
- Onkolojik hastalıkların tedavilerinde kullanılan ilaçlar.
Tüm bu ilaçlardan en doğru şekilde faydalanmak ve çeşitli hastalıklar için bütüncül tedavi planı oluşturabilmek adına farmakogenetik test uygulamalarının yaygınlaştırılması ve kişiye özgü girişimler planlanması önemlidir. Siz de gelişmiş laboratuvar teknolojileri ve alanında uzman sağlık ekibi ile fark yaratan Moodist’e güvenebilir, pek çok hastalığa yönelik geniş kapsamlı tanı ve tedavi hizmetinden faydalanabilirsiniz.
Bu sayfadaki bilgiler Özel Moodist Hastanesi Medikal Ekibi tarafından hazırlanmıştır.
