Amfetamin ve Metamfetamin (Met) Bağımlılığı

Amfetamin / Metamfetamin Nedir?

Amfetamin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), narkolepsi ve obezite tedavisinde kullanılan ilaçlardaki etkin kimyasal bileşene verilen isimdir metamfetamin ise amfetaminin bir çeşididir. Bu kimyasalın olduğu ilaçların bütününe amfetamin grubu ilaçlar ya da kısaca amfetaminler denir. Amfetaminlerin ilki olan phenylisopropylamine 1887 yılında sentezlenmiştir ve 1933 yılında ise ilk defa Benzedrine ismi altında halka satışı gerçekleşmiştir. Amfetaminlerin uyarıcı etkileri nedeniyle 2. Dünya Savaşında kullanımı artmış fakat sonrasında bağımlılık yapıcı etkileri fark edildikten sonra kontrollü bir şekilde satılmaya başlanmıştır.

Deksoamfetamin, metilfenidat ve metamfetamin yaygın olarak bilinen amfetamin çeşitlerindedir. Uyarıcı ve keyif verici etkileri nedeniyle uzun yol şoförleri, öğrenciler ve zaman kısıtlaması olan işleri yetiştirmesi gereken kişilerce kullanıldığı bilinmektedir.

Amfetamin çeşitlerinden metamfetamin (Halk arasında yaygın olarak meth, kristal, ateş-buz olarak da bilinir.) son yıllarda medyanın artan ilgisi ve ulaşılabilirliği nedeniyle kullanımında artış gözlemlenen uyarıcı maddelerden biri olmuştur. Metamfetamin renksiz, kokusuz, mat bir buz kütlesine benzer. Üretimi sırasında çıkan fosfat nedeniyle kırmız bir renge ve kedi idrarı kokusuna sahiptir. Solunarak (Örneğin; folyo, pipe, ampul sigara, burundan çekme yoluyla.), damar yoluyla ya da ağızdan alınarak kullanılabilir. Amfetaminlerin kullanımından kısa süre sonra uyanıklık, yemek yeme ihtiyacında azalma, artan enerji, coşku veya kaygı, öfke, korku, saldırganlık ve şüphecilik gibi etkiler ortaya çıkar. Metamfetamin kullanıldıktan sonra etkisi 8 ile 24 saat arasında sürer. Kullanım ardından kan basıncında, kalp atışında, soluk alıp verme hızında ve vücut ısısında artış gözlemlenir; böbrek yetmezliği ve kalp krizi gibi etkileri olabilir. Uzun dönem kullanımında aşırı kilo kaybı, diş sağlığında bozulmalar (met ağzı), yoğun kaşınma nedeniyle ciltte yaralar, hafıza kaybı, halüsinasyonlar, şüphecilik hezeyanları, şiddet içeren davranışlar, beyin yapısında değişimler ve bağımlılık ortaya çıkabilir. Beynin yapısında gerçekleşen değişimlerin bazıları zamanla iyileşebilse de bazıları kalıcıdır. Benzer bir şekilde, Amfetamin / Metamfetamin kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan halüsinasyonlar ve/veya şüphecilik, zarar görme hezeyanları görülebilir ve bunlar zamanla kalıcı hale gelebilir.

Bir kişinin metamfetamin ya da amfetamin bağımlısı olduğunu söyleyebilmek için aşağıdakilerden en az 3 tanesinin 1 yıllık süre zarfında kendini göstermesi ve işlevsellikte belirgin bir düşüşe yol açması gerekmektedir:

• İstendiğinden daha büyük ölçüde veya uzun süreli kullanım.
• Maddeyi bırakmak veya kontrol altında tutmak için istek veya sonuç vermeyen çabalar.
• Maddeyi elde etmek, kullanmak veya etkilerinden kurtulmak için gerekli etkinliklere çok zaman ayırma.
• Madde kullanımı için çok büyük bir istek duyma veya kendini zorlanmış hissetme.
• Tekrar eden kullanım sonucu sorumluluklarını yerine getirmeme.
• Olumsuz etkilerine rağmen kullanıma devam etme.
• Kullanımdan dolayı günlük etkinliklerin bırakılması veya azaltılması.
• Tehlikeli olabilecek durumlarda dahi kullanmaya devam etme.
• Olumsuz bedensel veya ruhsal etkinlerinin bilinmesine rağmen kullanmayı sürdürme.
• Maddeye tolerans gelişmiş olması.
• İstenilen etkinin ortaya çıkması için artan madde gereksinimi.
• Aynı miktarda maddenin sürekli kullanımı sonucu etkisinin azalması durumu.
• Yoksunluk belirtileri (Depresyon, intihar düşünceleri, kaygı hali, halsizlik, yorgunluk, kabuslar, terleme, mide krampları, açlık hissi, iştahta artma, aşırı uyku ya da uykusuzluk ve çökkünlük).

Metamfetamin kullanımı ile bağımlılığın gelişmesi arasında belirgin bir süre yoktur. Kullanım biçimi, metamfetaminin saflığı, kişinin fiziksel ve psikoloji durumu gibi etmenler ve bu etmenlerin birbiri ile etkileşimi kişinin daha hızlı ya da daha yavaş bağımlı olmasına neden olabilir.

Amfetamin / Metamfetamin Bağımlılığının Oluşmasındaki Risk Faktörleri Nelerdir?

Psikiyatrik rahatsızlıklarının birçoğunda olduğu gibi metamfetamin ve amfetamin bağımlılığının gelişmesinde de bir takım risk faktörleri bağımlılığın ortaya çıkma ihtimalini arttırabilir. Bireyler bu risk faktörlerin hepsine sahip olsa da bağımlılık gelişmeyebilir ve benzer bir şekilde bu risk faktörlerinin hiçbirinin uymadığı bireyler de Amfetamin / Metamfetamin kullanım bozukluğu ortaya çıkabilir. Bu risk faktörleri:

• Başlangıç yaşı. Kişi ne kadar erken yaşta Amfetamin / Metamfetamin kullanmaya başlarsa bağımlık o kadar erken ve şiddetli gelişir.
• Genetik faktörler. Bağımlılık birçok hastalık gibi genetik aktarımın önemli bir rol oynadığı bir hastalıktır. Kişinin ailesinde madde kullanım bozukluğu tanısı olan birinin olması bağımlılık gelişmesi riskini arttıran etmenlerden biridir.
• Çevresel faktörler. Bireyin içinde bulunduğu ortamda madde kullanımı yaygın, kabul edilebilir ve/veya destekleniyor ve madde kolayca bulunabilir ise kişinin bağımlı olma riski daha yüksektir.
• Kişilik özellikleri. Dürtü denetim problemleri olan, riskli davranışlarda bulunmaya yatkınlık gösteren, yakın ilişkiler kurmakta güçlük çeken, insanlar ile etkileşiminde kaygılı olan, duygu-düşünce ve davranış denetiminde sorunları olan, takıntılar ve zorlantıların hakim olduğu düşünce ve davranış örüntüleri bulunan bireylerde bağımlılık gelişme riski daha yüksektir.
• Eşlik eden psikiyatrik bozukluklar. Eğer kişi önceden var olan psikiyatrik rahatsızlıklar ile mücadele ediyorsa bağımlılığın gelişme olasılığı daha yüksektir.

Kişinin Amfetamin / Metamfetamin Bağımlısı Olduğu Nasıl Anlaşılır?

Metamfetamin ve amfetamin kullanan kişilerde uyanıklık, enerji artışı, iştahta azalma, öfke patlamaları, tedirginlik, şüphecilik, hezeyan ve halüsinasyonlar, diş gıcırdatma, göz bebeklerinde büyüme terleme ve çarpıntı gözlemlenebilir. Normalden fazla uyanıklık hali sonrasında kendini normalden uzun süren uyku haline bırakabilir. Metamfetamin kullanımına bağlı olarak ortalama 1 yıl içerisinde dişlerde çürüme ortaya çıkar ve bu fenomene halk arasında “met ağzı” denir. Aynı zamanda metamfetamin kullanımı sırasında bireylerin yoğun bir şekilde kaşınması, kan dolaşımında azalma ve bağışıklık sisteminin zayıflaması nedeniyle kişilerin vücutlarının çeşitli yerlerinde yaralar gözlemlenebilir. Metamfetamin kullanımı için kullanılan malzemelerin (Örneğin; folyo, cam veya metal pipelar, yanık izleri olan kaşıklar, plastik kalemlerin dış kısımları, şırıngalar, jiletler, top haline getirilmiş pamuk parçaları ya da sigara filtreleri.) varlığı da kişinin metamfetamin kullandığına işaret edebilir.

Amfetamin / Metamfetamin Bağımlılığının Yol Açtığı Sorunlar Nelerdir?

Amfetamin / Metamfetamin bağımlılığı geliştikten sonra bağımlı kişinin yaşamının neredeyse bütün yönleri radikal bir değişim geçirir. Beyin görüntüleme çalışmaları sayesinde uzun süreli metamfetamin ve amfetamin kullanımının beynin karar alma, hafıza, haz, öğrenme, dikkat ve dürtü kontrolü ile ilişkili bölgelerinde bozulmalara neden olabildiğini göstermektedir. Bununla beraber yapılan bazı çalışmalar metamfetamin bağımlılığı olan kişilerde Parkinson hastalığının daha sık görülebildiğine de işaret etmektedir. Metamfetamin bağımlılığı, önceki bölümlerde de değinildiği gibi, “met ağzı” ve deride yaralar oluşmasına neden olabilir. Metamfetamin ve amfetamin kullanımı nedeniyle ortaya çıkabilen şüphecilik hezeyanları ve işitsel ve/veya görsel varsanılar kalıcı hale gelebilir ve uzun süreli ve çoğu zaman finansal olarak yıpratıcı olabilen uzun süreli tedaviler gerektirebilir. Metamfetamin bağımlısı olan bireylerin deneyimlediği öfke patlamaları nedeniyle şiddet uygulama ve/veya şiddet içeren olaylara karışma ihtimali daha yüksektir. Şiddet içeren davranışlar, madde bulmak için finansal imkanlar tükendikten sonra madde satmaya başlamak ya da madde bulabilmek için suç işlemek, madde kullanmak ya da bulundurmak, metamfetamin etkisi altında kişilerin hayat, sağlık ya da malvarlığı açısından tehlikeli olabilecek şekilde araç kullanmak ve benzeri davranışların hepsi bireyi yasal sorunlar ile baş etmek zorunda bırakabilir. Amfetamin / Metamfetamin bağımlılığı aynı zamanda kişilerarası ilişkilerde bozulmalar meydana getirmektedir. Artan miktarda zaman, ilgi ve maddi kaynaklar metamfetamin bulma ve kullanmaya yönlendirildikçe kişinin ailesi ve arkadaşları ile geçirdiği zamanı azalmaktadır. Bireyin ilgi alanları bir süre sonra sadece madde aramak, bulmak ve kullanmak üzerine yoğunlaştığı için madde ile ilgili olmayan bütün aktiviteler ilgisini çekmemeye başlayacaktır. Bunun sonucunda ise kişi madde kullanmak dışında hiçbir şeyin zevk vermediği sürdürülemez bir döngü içerisine girecektir.

Moodist’te Amfetamin / Metamfetamin Bağımlılığı Nasıl Tedavi Edilir?

Metamfetamin ve amfetamin bağımlılığı düzelme ve kaymalarla seyreden bir hastalıktır. Bağımlılık şeker veya tansiyon hastalığı gibidir. Tamamen iyileşmez ancak düzelebilir. Kişi metamfetamin ya da amfetamin kullanmadığı sürece iyidir. Ancak madde kullanmaya başladığında bağımlılık tekrar sorun olmaya başlar.

Moodist’te Amfetamin / Metamfetamin bağımlılık tedavisi çeşitli aşamalardan oluşur. İlk adım arındırma ile başlar. Arındırma; maddenin vücuttan çekilmesiyle kişide ortaya çıkan yoksunluk belirtilerine yönelik yapılır. Arındırma tedavisinin devamında kişinin ihtiyaçlarına yönelik hazırlanmış ilaç tedavisi ve bireysel psikoterapi devam eder. İlaç tedavisi ile birlikte bilişsel davranışçı terapi, grup terapileri ve motivasyonel görüşme gibi terapiler hastanın tedavide kalmasına destek olur.

Madde bağımlılığının tedavisinde psikoterapi gerekli ve sürekliliği olan bir tedavi yöntemidir. Hasta terapist arasında oluşan destekleyici ilişki hastaların kendilerini ve sorunlarını daha net görmelerini sağlar. Aynı zamanda; bu sorunlarla başa çıkmak için yeni baş etme stratejileri geliştirmelerine de yardımcı olur.

Amfetamin / Metamfetamin Bağımlılığı ile Birlikte En Sık Görülen Psikolojik Sorunlar Nelerdir?

Metamfetamin bağımlılığı ile beraber en sık görülen psikolojik sorun depresyondur. Amfetamin / Metamfetamin kullanan bireylerin yaklaşık %40’nın hayat boyu depresyon öyküsü olduğu, damar yolu ile metamfetamin kullananların soluyarak met kullananlara kıyasla daha fazla depresif belirti gösterdikleri ve uzun süreli Amfetamin / Metamfetamin kullanımı nedeniyle düşen dopamin seviyesi nedeniyle kişinin haz alma kapasitesinde düştüğü bilinmektedir. Metamfetamin bağımlılığı ile beraber ortaya çıkan depresyon nedeniyle kişiler herhangi bir işe başlama ve devam ettirme isteğinde azalma, kendine zarar verme ve intihar düşünceleri deneyimleyebilir.

Metamfetamin ve amfetamin kullanımı işitsel/görsel halüsinasyonlar ve hezeyanların ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu belirtiler metamfetamin kullanımı sonrasında da devam edebilmekte ve kalıcı olabilmektedir.

Amfetamin ve metamfetamin bağımlılarının yaygın olarak kaygı bozuklukları ile mücadele etmek durumunda kalabilirler. Araştırmalar metafetamin bağımlılığı olan bireylerin %25’i hastaneye yatarak tedaviden 3 yıl sonrasında hala yaygın anksiyete bozukluğu kriterlerini karşıladıklarını göstermektedir. Kaygı bozukluğu ve metamfetamin kullanım bozukluğu olan kişilerin hastaneye yatış oranı ve yaşam boyu intihar girişim oranının sadece metamfetamin bağımlılığı olan kişilere kıyasla çok daha yüksektir.

Yapılan araştırmalar Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tanısı alan çocuk ve ergenlerin ilerleyen zamanlarda metamfetamin bağımlılığı geliştirme riski genel popülasyona kıyasla daha fazladır. Yapılan bir çalışma metamfetamin kullanıcılarında DEHB belirtilerinin görülme oranının %21 olduğunu göstermektedir. Bu oran metamfetamin kullanmayan bireylerde %6’dır.

Yakını Amfetamin / Metamfetamin Bağımlılığı Olan Kişilere Bilgiler

Tedavi bir değişim sürecidir ve değişim zaman alır. Sabırlı olmak ve desteğinizi sürdürmek önemlidir. Eğer ki bir yakınınız Amfetamin / Metamfetamin bağımlılığı nedeniyle tedavi görmüş ve taburcu olmuş ise;

• Zamanı Yapılandırın: Amfetamin / Metamfetamin kullanımı kişinin zamanını iyi kullanmamasına ve boş zamanlarının oluşmasına neden olur. Böylece boş zaman tekrar kullanıma neden olur. Etkinlik oluşturmasına yardımcı olun. Sizinle bir şeyler yapmasını sağlayın.
• Sorumlulukları onun yerine üstlenmeyin. Ona bir yetişkin gibi davranarak davranışlarının sorumluluğunu almasına ve sonuçlarını görmesine izin verin. Görev verin ve aldığı görevleri yerine getirmesi için destekleyin ve onun yerine onun yapması gereken işleri yapmayın.
• Hayatınızı Sürdürün: Amfetamin / Metamfetamin kullanan kişi genellikle ailenin sorunu haline gelmektedir. Tüm aile bireylerinin bağımlı kişiyle ilgilenmesi bir süre sonra da kişinin aşırı kontrolden sıkılması ve tekrar eski ortamına geri dönmesine yol açmaktadır. Diğer aile üyeleriyle de ilgilenin, kendinize zaman ayırın, onunla hep bağımlılık hakkında konuşmayın. Unutmayın ki kendinizi ihmal ederseniz, ona yardımcı olamazsınız.
• Yaşadığınız çevreyi değiştirin: Metamfetamin kullanımının yoğun olduğuduğu çevrede hatırlatıcılar ile karşılaşma riski oldukça yüksektir. Çevreyi değiştirmeden önce metamfetamin bağımlılığı ile mücadele eden yakınınız ile danışmanız oldukça önemlidir.
• Değişim için acele etmeyin: Davranış ve alışkanlıkların değişmesi zaman alır ve kolay değildir, değişmek için ona zaman tanıyın.
• Şüphelerinizi somut verilere dayandırın: Amfetamin / Metamfetamin bağımlılığı olan yakınınızın eve geç gelmesi, zamanını sizden ayrı geçirmesi, uyumadığı günler sonrasında uzun süre uyuması, şüpheciliği sizi endişelendirebilir. Madde etkisinde olmadığını düşündüğünüz bir zamanda onunla anlaşarak madde kullanımını saptamak için idrar tahlili yaptırın.
• Siz de değişin: Ailenin de bağımlı birey gibi değişmesi gerekmektedir. Değişmek için:
  • Duyguları kontrol etmeyi öğrenin.
  • İletişim becerilerinizi geliştirin.
  • “Hayır” demeyi öğrenin.
• Geçmişi unutun, geleceğe odaklanın: Daha önce yaşanan çatışmaları unutmak ya da en azından şimdilik ertelemek yararlıdır. Metamfetamin kullanmayı bıraktıysa onu bir suçlu gibi izlemek, potansiyel bir tehlike olarak değerlendirmek, geçen günleri sık sık gündeme getirip onu suçlamak hatadır.

Eğer ki metamfetamin bağımlısı yakınınız kullanmayı bırakmak istemiyor ise:

• İlk olarak kişinin madde kullanımını bırakmama nedenlerini anlamaya çalışın.
• Metamfetamin ve amfetaminlerin etkileri ve Amfetamin / Metamfetamin bağımlı davranışları hakkında bilgi edinin.
• Onun sorumluluklarını yüklenmemeli ve bir yetişkin gibi davranışlarının sorumluluğunu almasını sağlamalısınız.
• Eğer ki hiçbir çözüm işe yaramıyorsa Amfetamin / Metamfetamin bağımlısı bireyin parasını keserek ya da evden ayrılmasını istediğinizi bildirerek bir anlamada köşeye sıkıştırmanız gerekebilir. Eğer ki bu konuşma bir tartışma sırasında geçiyorsa ve gerginseniz ani tepki vermeden önce yakınızla konuşmak için sakinleşmeyi bekleyin ve konuşmayı erteleyin.
• Sorunun çözülmesi zaman alacaktır, sabırlı olmanız oldukça önemlidir.

Eğer ki Amfetamin / Metamfetamin bağımlısı yakınınız tedaviye başvurmadan kendisi bırakabileceğini söylüyor ise:

• Neden tedaviye başvurmak istemediğini anlayın.
• Hedefinin madde kullanımını azaltmak mı bırakmak mı olduğunu anlayın. Bir plan çerçevesinde bunu kendisinin yapmasına fırsat verin.
• Belirli bir zaman bildirmesini isteyin, eğer ki bu zaman içerisinde hedefe ulaşamazsa profesyonel yardım almak konusunda anlaşın.
• Aile Amfetamin / Metamfetamin bağımlılığı konusunda bir profesyonel ile görüşüp onun yönlendirmesi ile hareket edebilirsiniz. Genel durum değerlendirmesi için bir profesyonele görüşmesini istediğinizi belirtebilirsiniz.
• Ona sağladığınız olanakları kısıtlayabilirsiniz.
• Kullanıp kullanmamasının kendi sorumluluğunun kendisine ait olduğunu belirtin fakat tekrar kullanması durumunda desteğinizi çekeceğinizi sakin ve kararlı bir şekilde belirtin.

Amfetamin / Metamfetamin bağımlısı birey ile iletişiminiz sırasında dikkat edilmesi önemli olan bazı noktalar vardır. Bunlar:

• Açık olmak. Bağımlılık gizliliği sever ve gizlilik de bağımlılığı besler. Çevreden saklamak sık yapılan bir davranıştır ve bir süre sonra bundan vazgeçilmelidir.
• Ben dilini kullanmak. Kendi duygu ve düşüncelerinizi ifade edin. “Sen beni kızdırdın” demek yerine “Ben sana kızgınım” diyebilirsiniz.
• Konuşurken onu yargılamayın, korkutmayın ya da suçlamayın.
• Konuşurken onu dinleyin. Kendinizi onun yerine koymaya çalışın.
• Her ne olursa, her zaman onun yanında olacağınızı belirtin.
• Tartışmak sorun çözmez, aksine daha büyümesine neden olur. Sakin ve hazır olduğunuzda yakınınızla konuşun. Bilginiz olmayan konular hakkında fikir ileri sürmeyin ve o ayık değilken onunla konuşmaya çalışmayın.
• Sınırlarınızı koyun. Aile içerisinde belirli ve net kurallar koyun. Kurallara uyulmadığında uygulanan yaptırımları olabildiğince nötr bir şekilde uygulayın.
• Seçenek sunun. Bağımlı yakınınızın bir şey yapmasını istediğinizde ona direkt emir vermek yerine seçenek sunun. Yakınınız sunduğunuz seçeneklerden birini yaptığı takdirde aslında kendi tercihini yapmış olacaktır, bu sayede sizi suçlayabileceği bir durum da ortaya çıkmayacaktır.

Bu sayfadaki bilgiler Özel Moodist Hastanesi Medikal Ekibi tarafından hazırlanmıştır.