Opiat (Opioid) Bağımlılığı

Opiat (Opioid) Bağımlılığı Nedir?

Opiat (Opioid) haşhaştan elde edilen, morfin içeren, kişiye gevşeme etkisi veren, kişide zamanla bağımlılık oluşturan ağrı kesicilerin içinde bulunduğu sınıfın adıdır, düzenli kullanımı Opiat (Opioid) Bağımlılığı ile sonuçlanır. Eroin, kodein, morfin, metadon, buprenorfin (suboxone, subutex) vb. opiat sınıfında yer almaktadır.

Opiatlar ağrı kesmede çok etkilidir, tarihte kanser gibi hastalıklarda akut, şiddetli ve kronik ağrıların giderilmesi için kullanılmıştır. Ayrıca cerrahi ağrıların giderilmesi amaçlanmıştır. Kişiler tıbbi tedavi sürecinde opiatlara bağımlılık geliştirebilir, ilaçlara ulaşımı olan sağlık personelleri ve tıbbi sağlayıcılarla ilişkisi bulunan kişilerin opiat (opioid) bağımlılığı geliştirebildiğini görmekteyiz. Bu ilaçların uzun vadeli kullanımları kişide tolerans gelişmesine sebep olur, yani ilacın etkisini duymak için kişi bir süre sonra kullanım dozunu arttırmalıdır. Opiat (opioid) bağımlılığı bu şekilde gelişmektedir.

Opiat (opioid) bağımlılığı olan kişiler içinde eroin, kullanımı en yaygın olanıdır. Daha önce tüberküloz ve morfin bağımlılığı tedavisinde ilaç olarak kullanılmak üzere üretilmiş fakat şiddetli bağımlılık yaptığının anlaşılması üzerine ilaç olarak satışına son verilmiş ve kullanımı yasaklanmıştır.

Metadon eroin tedavisinde kullanılmak üzere üretilen sentetik bir opiattır. Eroin bağımlılığında yerine koyma tedavisi olarak İngiltere, ABD, Avustralya ve bazı Avrupa ülkelerinde kullanılır. Kişilerin Metadon’a bağımlılık göstermeye başlamaları ile birlikte eroin tedavisi için kullanılmak üzere suboxone ilacı üretilmiştir.

Suboxone, Buprenorfin ve Nalokson’un kombinasyonu olan bir ilaçtır. Kötüye kullanım potansiyalinin düşük olması amaçlanarak üretilmiştir. Türkiye’de ikame (yerine koyma) tedavisinde kullanılmaktadır. Suboxone da Methadon gibi beyinde bulunan opioid reseptörlerini bloke ederek eroinin bağlanacağı girişleri kapatmış olur. Özetle, her ikisi de eroin yoksunluğu ve isteğinin önüne geçmek için üretilmiş olunup kötüye kullanımlarında bağımlılığa sebebiyet verebilecek olan ilaçlardır.

Opiat (Opioid) Bağımlılığının Oluşmasına Neden Olabilecek Risk Faktörleri Nelerdir?

Opiat (opioid) bağımlılığı ile ilgili risk faktörleri genetik, çevresel ya da yaşam tarzı ile ilgili olabilir. Genetik açıdan bakıldığında, bazı kişilerin bağımlı olmaya daha yatkın olduğu görülür. Bunun yanında, kişinin daha önce madde kullanımının olması, depresyon ya da diğer psikiyatrik hastalıklarının olması, çocukluk dönemine ait ihmal ve istismar yaşantılarının bulunması, bazı karakter özellikleri (dürtüsellik, heyecan arayışı), sosyoekonomik açıdan düşük seviyede olması, opiat kötüye kullanımı olan ya da diğer madde bağımlılıklarına sahip kişiler ile iletişim halinde olması, kişinin reçete ile verilen ya da kullanımı yasal olmayan opiatlara ulaşımının kolay olması vb. kişilerin opiat (opioid) bağımlılığı geliştirmesinde birer risk faktörüdür. Bu risk faktörlerinin kombinasyonu kişilerin opiat (opioid) bağımlılığı geliştirmelerinde daha büyük risk oluşturur.

Kişinin Opiat (Opioid) Bağımlısı Olduğu Nasıl Anlaşılır?

Bir kişinin opiat (opioid) bağımlısı olup olmadığına bir psikiyatri uzmanı hastanın DSM (Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı)’nın Opiat Bozukluğu bölümünde belirtilen tanı kriterlere uygunluğunu değerlendirerek karar verebilir.

Bu el kitabında opiat bozukluğu bölümünde bulunan tanı kriterleri özetle şu durumları içerir; Kişi istediğinden daha fazla miktarda ve uzun süreli kullanır, opiatı bırakmak istese de çabaları sonuçsuz kalır, opiat temin etmek ve kullanmakla çokça meşguldür, opiat kullanmaya karşı yoğun bir istek duyar, sorumluluklarını yerine getirmekte zorluk yaşar, toplum ve yakınları ile sorunlar yaşamasına rağmen kullanımı sürdürür, opiat kullanımı dışındaki aktivitelere vakit ayıramaz, tehlikeli olabilecek durumlarda da opiat kullanır, fiziksel ya da ruhsal sorunlara yol açtığını bilmesine rağmen kullanımda bulunur, opiatın etkisini duymak için kullanım dozunu arttırır, kullanmadığında yoksunluk yaşar. Buna göre on iki ay içinde belirtilen durumların en az ikisi bulunduğu takdirde kişiye opiat (opioid) bağımlılığı tanısı konulabilir. (Orijinal tanı kriterlerine DSM’den ulaşınız).

Opiat (Opioid) Bağımlılığının Yol Açtığı Sorunlar Nelerdir?

Opiat (opioid) bağımlılığı fiziksel, sosyal ve ekonomik açıdan sorunlara yol açabilecek kronik bir hastalıktır.

Fiziksel anlamda bakıldığında, opiat (opioid) bağımlılığı şiddetli yoksunluk belirtilerine sebebiyet verir. Bu, başlı başına opiat (opioid) bağımlılığı bulunan kişiler için bir sorundur. Opioid yoksunluğunda yaygın vücut ağrıları, karın ağrısı, ishal, terleme, kemik, eklem ve kas ağrısı, uykusuzluk, opiata karşı duyulan yoğun istek, göz bebeklerinde büyüme, huzursuzluk, esneme, göz yaşarması, burun akıntısı, hapşırma, iştahsızlık gibi belirtiler görülebilir. Tüm opiatlarda benzer yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Ancak opiatın türüne göre yoksunluğun ortaya çıkma zamanı ve şiddeti değişkenlik gösterir. Ayrıca opiat (opioid) bağımlılığı uzun vadede nefes almayı, sindirimi ve kan basıncını etkiler. Kabızlığa, mide spazmlarına, baş dönmesi ve diş çürümesine sebep olur. Aşırı dozda opiat kullanımı kalp ve nefes hızını tehlikeli seviyelere kadar düşürebileceğinden bu durum ölümle sonuçlanabilir.

Opiat (opioid) bağımlılığı iş yaşamında kişilerin zorluk yaşamasına yol açar ve yakınlarıyla olan ilişkilerini olumsuz yönde etkiler.

Opiat (Opioid) Bağımlılığı ile Birlikte En Sık Görülen Psikolojik Sorunlar Nelerdir?

Opiat (opioid) bağımlılığı ile birlikte psikiyatrik bir bozukluğun görülme ihtimali çok yüksektir. Depresyon, yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, bipolar bozukluk, travma sonrası stress bozukluğu, cinsel işlev bozuklukları opiat (opioid) bağımlılığı ile en sık görülen psikolojik sorunlar arasında yer alır. Opiat (opioid) bağımlılığı bulunan kişilerde uyku sorunları ve intihar riski de bulunabilmektedir.

Moodist’te Opiat (Opioid) Bağımlılığı Nasıl Tedavi Edilir?

Moodist’te opiat bağımlılığı tedavisi yatarak olmaktadır. Bu tedavi için kişinin kendi isteği ile yatışı kabul etmesi gerekir. HAP (Hızlandırılmış Arınma Programı) çerçevesinde hastalar serviste yatış yaparak 4 gece 5 günlük bir arınma sürecinden geçerler. (Hastaların bağımlılık geliştirdikleri opiatın türüne göre yatış süresi uzayabilmektedir). Bu süreçte her gün hastaların yoksunluk belirtileri düzenli olarak izlenir. Bu süreçte hastalar opiatı bırakmak için serum ve ilaç desteğinin yanında psikolojik destek alırlar. Servis psikoloğu her hasta ile bir bireysel görüme yapar. Bu görüşmede kişileri opiat kullanımına yöneltebilecek riskli durumlar, tekrar kullanmayı önleme ve istekle baş etme yöntemleri üzerine konuşulur. Ayrıca opiat (opioid) bağımlılığı olan hastalara serviste bağımlılık ile ilgili testler, psikoeğitimler ve grup terapileri uygulanmaktadır. Bunun yanında hastalar iyileşmeye katkı sağlayacak psikososyal aktivitelere (antrenman, sanat terapisi vb.) katılım sağlayabilmektedirler.

Opiat (opioid) bağımlılığı için yatış yapan hastalar yatışı tamamlandıktan sonra son günlerinde öğleden önce implant (çip, pellet) tedavisi alırlar. İmplantın cilt altına uygulanması ile hastalar taburcu edilir. İmplant takılmasının ardından ailenin taburcu hastayı karşılayıp kalacağı yere gidişine eşlik etmesi önerilir. Hızlandırılmış Arınma Programı içinde yer alan implant dışında, hastanemizde ayaktan implant uygulaması da bulunmaktadır. Herhangi bir sebeple implant tedavisi almayan hastalara arınma sonrası ilaç tedavisi verilebilir.

İmplant tedavisi opiat bağımlılığı olan kişilerin istek duymasının önüne geçecektir. Uygulanan implantın etki süresi yaklaşık 3 aydır. Riskli bir durumda kalmamak adına her iki buçuk ay, yani yetmiş beş günde bir toplamda en az dört implant tedavisinin süresi geldikçe alınması önerilir. Bunun sebebi opiat bağımlılığında iyileşmenin bir yıl içinde gerçekleşmesidir. Zamanında ve devamlı alınan implant tedavisi opiat bağımlılığı olan kişinin iyileşmek için gerekli olan temizlik süresine ulaşmasını sağlar ve kişiyi opiat kullanımına karşı korur.

Opiat kullanımını bırakmak önemli bir adım olsa da iyileşmek için tek başına yeterli değildir. Opiat (opioid) bağımlılığı bağımlı kişilerin yaşam boyu önlemler almalarını gerektiren kronik bir hastalıktır. Dolayısıyla kişilerin tekrar kullanmanın önüne geçecek, (bağımlı arkadaş ortamından uzak durmak, madde kullanımı açısından riskli bölge/semtten uzak olmak, kişinin kendini meşgul tutacak planlı bir yaşam düzenlemesi, fiziksel aktivite ve beslenmeye önem vermesi vb.) yaşam değişikliklerinde bulunmaları gereklidir. Opiat bağımlılığına sahip kişilerin ilaç tedavisi sonrasında mutlaka psikolojik tedaviye devam etmeleri gerekir, belirli zaman aralıklarında psikiyatrik muayeneye ve konuşma terapisine devam etmelerinin önemi büyüktür.

Hızlandırılmış Arındırma Programı (H.A.P)

“Hızlı detoksifikasyon”, hastaların prosedürü tolere etmelerini sağlayacak semptomatik rahatlama hedefler. Opioid antagonistinin uygulanmasıyla eroinden (veya diğer opioidlerden) geri çekilmeyi hızlandırma işlemidir. HAP, rutin bir tedavi değil, kısa süreli yatışı zorunlu hastalarda kullanılması gereken bir yöntemdir. HAP tedavisinde her hastaya yönelik tedavi programı düzenlenir. Tek başına kullanılmasından ziyade uzun süreli psikososyal tedavi ile birlikte uygulanması gereklidir.

Opioid yoksunluklarında yaygın vücut ağrıları, karın ağrısı, sıcak ve soğuk basması kemik, eklem ve kas ağrısı, uykusuzluk ve/veya rahatsız edici uyku, kramplar, opioidler için yoğun istek (craving), huzursuzluk, esneme, göz yaşarması, hapşırma, iştahsızlık gibi semptomlar görülebilir.

HAP programına gelecek olan danışanlarımızın her şeyden önce kendi isteğiyle gelmesi ve yatışı kabul etmesi gereklidir. Aile fertlerinin yada yakınlarının zorlamasıyla yatış yapılması uygun değildir. Sosyal desteği iyi olan ve depresyonu olmayan hastaların programa alınması daha doğru olur. Psikoz öyküsü, kalp hastalığı, kronik böbrek yetmezliği, şiddetli karaciğer hastalığı (sarılık, ensefalopati vs), gebelik, alkol, benzodiazepin veya stimulan bağımlılığı tedavi programına dahil edilmez.

Yatıştan önce kullanılan madde miktarını en az düzeye indirmesi hakkında hasta bilgilendirilir. Yatış öncesi HAP yan etkileri ve yaşayabileceği sorunlar konusunda bilgilendirme yapılır. Yatış onay formu imzalatılır. Hasta ve aileye yatış sonrası takibin önemi hakkında bilgi verilir. Hasta ve aile servis kuralları hakkında bilgilendirilir. İdrar tarama testleri yapılır.

Özel Moodist Hastanesi’nde HAP tedavisi 4 gece 5 gün olarak planlanmıştır. Yatışın kısa süreli olması (hastalar uzun süre yatmaz istemezler) ve düşük maliyetli olmasını planladık. Hastanın yattığı süre boyunca hızlı detokifikasyon için serum ve ilaç tedavisi (hem isteklilik haline hem de yoksunluk belirtilerini en aza indirecek şekilde) uygulanır.

Yoksunluk belirtileri düzenli olarak her gün izlenir. Psikososyal desteğe başlanır. Psikososyal destek olarak grup terapisi ,bireysel psikoeğitimler, sanatsal aktiviteler (Haftanın belirli günleri ebru, ahşap boyama gibi aktiviteler düzenlenmektedir.) yapılır. Süreç sonunda yani 5.gün opioid antagonisti olan naltrekson implant karın bölgesinde cilt altına uygulanır. Uygulanan implantın etki süresi 3 aylıktır. Naltrekson implantı beyindeki opioid reseptörlerine bağlanarak eroin isteğini ve yoksunluğunu engeller. Takılan implantı etki süresi bittiğinde tekrar opioide kaymalar yaşanır. O yüzden takılan implantın tek seferlik değil en az bir yıl süre koruma sağlaması için üst üste tekrarlanarak takılması önerilir.

Yakını Opiat (Opioid) Bağımlısı Olanlara Yönelik Bilgilendirmeler

• Opiat (opioid) bağımlılığı hakkında bilgilenin, konu hakkında güvenilir kaynakları okuyun. Hastanızın psikiyatristinden, psikoloğundan sizi bağımlılık hakkında bilgilendirmesini talep edin.
• Opiat (opioid) bağımlılığı iyileşme ve tekrarlarla seyreden bir hastalıktır, uzun bir tedavi sürecine kendinizi hazırlayın. Tedavi ekibi ile iş birliği ve iletişim içinde olun.
• Opiat (opioid) bağımlılığına sahip kişiyi her zaman tedavide kalması için teşvik etmek anlamlı olacaktır. Opiatı bırakmak tek başına yetmez opiat (opioid) bağımlılığına sahip kişinin psikolog ve hekim görüşmelerine düzenli katılım sağlaması için görüşme tarihlerini takip edin ve hastayı katılım konusunda teşvik edin.
• Aile olarak, opiat (opioid) bağımlılığı bulunan kişiye destek sağlamanız, onu yargılamadan dinlemeniz ve anladığınızı hissettirmeniz önemlidir. Bağımlılıkta aile ilişkileri zayıflar. Onunla bağımlılık konusu dışında da bir ilişki geliştirin. Birlikte aktiviteler planlayın.
• Opiat (opioid) bağımlılığı olan kişi tedavi sürecinde iken, onunla ilgili yapmayı düşündüğünüz değişiklikler (evi değiştirme, hattını değiştirme, arkadaşları ile iletişim kurma vb.) için hastanızın da kararını sorun, hasta ile birlikte karar verin. Aynı şekilde opiat bağımlılığı olan hastanızın opiatı bıraktıktan sonra boş vakit kalmayacak şekilde yaşamını planlamasına yardımcı olun (bir iş bulmak, bazı görev ve sorumluluklar vermek vb. gibi).
• Geçmişte yaşananlara odaklanmak yerine şu anda yapılacaklara ve geleceğe bakmaya özen gösterin. Opiat (opioid) bağımlılığı olan kişi ile şu anı en iyi hâle getirebilmek adına yapılabileceklere odaklanın.
• Opiat (opioid) bağımlılığı süreci tüm aileyi yaralar. Aile üyelerini de yanlış davranışlara iter. Opiat (opioid) bağımlılığı olan kişiye karşı yaralayıcı sözlerden, suçlayıcı tavırdan uzak durun. Tek odağınız daha sonra opiat kullanmaması için neler yapılması gerektiği olsun. Hasta ve aile fertlerinin YEDAM’lardan (Yeşilay Danışmanlık Merkezleri) ücretsiz terapi desteği alabileceğini unutmayın.
• Opiat (opioid) bağımlılığı olan kişiye opiata tekrar yönelmiş olup olmadığını sık sık sormaktan kaçının, bu kişinin tetiklenmesine ve kayma yaşamasına yol açabilir. Opiat bağımlılığı olan kişinin tekrar kullanıma yöneldiğinden eminseniz ona tedavi olmasını teklif edin.

Bu sayfadaki bilgiler Özel Moodist Hastanesi Medikal Ekibi tarafından hazırlanmıştır.