İnsomnia (Uykusuzluk)

Yeterli ve kaliteli bir uyku, sağlıklı yaşamının vazgeçilmez unsurlarının başında gelir. Uyku, hem bağışıklık sisteminin düzgün çalışabilmesi, hem de başta beyin ve sinir dokuları olmak üzere, vücudun geri kalanında uyumlu ve düzenli bir fizyolojik ortamın sağlanabilmesi için çok önemli bir ihtiyaçtır. Günlük yaşamda veya kişilerin sağlığında meydana gelen çeşitli sorunlar uyku kalitesini olumsuz etkileyerek önemli sağlık problemlerine yol açabilir. Bu bakımdan mevcut klinik yaklaşımda farklı uyku bozuklukları tanımlanmıştır. Günümüzde en sık görülen uyku bozukluklarının başında insomnia (uykusuzluk) rahatsızlığı gelir.

İnsomnia (Uykusuzluk) Nedir?

İnsomnia veya uykusuzluk hastalığı; kişilerin uykuya dalamaması ya da mevcut uykuyu sürdürememesi ile birlikte, bu duruma bağlı gelişen çeşitli sağlık sorunlarını kapsayan bir uyku bozukluğudur. İnsomnia hastaları uyku sonrası yeterli seviyede dinlenmiş hissedemezler. Bu nedenle hastalarda gün boyunca devam eden halsizlik ve yorgunluk şikayetleri sık görülür.

Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) verilerine göre insomnia (uykusuzluk) toplumda en sık görülen uyku bozukluğudur. Buna göre tüm yetişkinlerin üçte birinde insomnia (uykusuzluk) belirtilerinin izlendiği çalışmalarla gösterilmiştir. Bu yetişkinlerin %6 ila 10’unda ise insomnia (uykusuzluk) tanısı alacak derecede şiddetli semptomlar izlenmektedir.

APA’nın sunduğu klinik kılavuzlar doğrultusunda insomnia (uykusuzluk) hastalığı aşağıda belirtilen kriterlerin varlığında hastalarda teşhis edilir:

• En az 3 ay boyunca, haftada en az üç kez uyku problemi yaşamak
• Uyku bozukluğunun hastanın günlük yaşamında veya iş hayatında sorunlara neden olması

İnsomnia (Uykusuzluk) Türleri Nelerdir?

İnsomnia rahatsızlığı altta yatan nedene ve hastalığın süresine bağlı olarak farklı alt türler şeklinde gruplandırılabilir. Bu bakımdan insomnia’nın (uykusuzluk) kaynaklandığı nedene göre iki çeşit insomnia türü tanımlanmıştır:

1. Primer (Birincil) İnsomnia (Uykusuzluk): İnsomnia rahatsızlığının herhangi bir sağlık sorunu ile ilişkili olmadığı durumlarda primer insomina hastalığından söz edilir. Burada esas nokta kişinin genetik faktörleri ile birlikte insomnia (uykusuzluk) rahatsızlığının koşullardan bağımsız ortaya çıkmasıdır.
2. Sekonder (İkincil) İnsomnia (Uykusuzluk): Çeşitli sağlık sorunlarına bağlı İnsomnia (Uykusuzluk) rahatsızlığının gelişmesi durumunda Sekonder İnsomnia (Uykusuzluk) hastalığından söz edilir.

Bunun dışında hastalığın gelişme süresine bağlı olarak insomnia (uykusuzluk) rahatsızlığı akut insomnia (uykusuzluk) ve kronik insomnia (uykusuzluk) olarak da alt türlere ayrılabilir. Akut insomnia (uykusuzluk); her insanın hayat boyu deneyimleyebildiği, birkaç gün veya hafta boyunca, süreklilik arz etmeyecek şekilde insomnia (uykusuzluk) belirtilerinin gelişmesi durumudur. Kronik insomnia (uykusuzluk) ise 1 ay veya daha uzun süre boyunca insomnia (uykusuzluk) belirtilerinin devam etmesi ya da süreklilik arz etmesi durumunda tanımlanan insomnia (uykusuzluk) rahatsızlığıdır.

İnsomnia (Uykusuzluk) Neden Kaynaklanır?

Yapılan çalışmalar çeşitli risk faktörlerine sahip kişilerde toplumun geri kalanına göre insomnia (uykusuzluk) gelişme ihtimalinin arttığını ortaya koymuştur. Çalışmalara kadın cinsiyet, ileri yaş, düzensiz günlük yaşam, psikolojik veya kronik sağlık sorununun olması, yoğun stres gibi faktörlere sahip kişilerin toplumda daha fazla insomnia (uykusuzluk) belirtileri gösterdiğini kanıtlamıştır. Bunun yanında özellikle Amerikan Ulusal Kalp, Akciğer ve Kan Enstitüsü (NHLB) verilerine göre aşağıdaki koşullar insomnia (uykusuzluk) rahatsızlığı için risk faktörü olarak kabul edilir:

• Günlük yaşamda yüksek stres seviyesine sahip olma
• Düşük gelir düzeyi
• Gece vardiyası içeren, sürekli saat değişimine maruz kalınan iş hayatı
• Hareketsiz (sedanter) yaşam tarzı
• Farklı zaman dilimlerinde sık sık seyahat etmeye bağlı jet lag problemleri
• Özellikle uyku saatine yakın çok fazla gıda tüketimi veya sıvı alımı
• Depresyon gibi duygu durum bozuklukları
• Menopoz gibi vücudun hormon dengesinin değişime uğradığı durumlar
• Obezite, kalp-damar hastalıkları, diyabet, reflü gibi kronik rahatsızlıklar
• Huzursuz bacak sendromu gibi diğer uyku problemlerinin varlığı
• Günlük hayatta fazla kafein, alkol veya sigara tüketimi

Bunların yanında, insomnia (uykusuzluk) ya yol açan nedenler hastada görülen insomnia (uykusuzluk) türüne göre değişkenlik arz eder. Bu bağlamda akut insomnia (uykusuzluk) problemi olan hastalarda altta yatan sağlık sorunları, kronik insomnia (uykusuzluk) hastalarına göre farklı ele alınmalıdır.

Aşağıdaki koşullar akut insomnia (uykusuzluk) belirtilerinin gelişiminde etkili olabilir:

• Günlük hayatta yoğun stres yaşanması
• Yeni bir ortamda, otelde veya evde uyumak gibi uyku alışkanlığında değişiklik yaşanması
• Yaşamı etkileyen ciddi travmatik bir olayın tecrübe edilmesi
• Çeşitli sağlık sorunları nedeniyle fiziksel ağrı şikayetinin varlığı
• Büyük saat dilimleri arasında seyahate bağlı jet lag gelişmesi
• Bazı ilaç türlerine bağlı gelişen yan etkiler

Kronik insomnia (uykusuzluk) ise aşağıdaki nedenlerden kaynaklanabilir:

• Uykuya dalmayı güçleştiren artrit, bel ağrısı, baş ağrısı gibi kronik ağrı problemleri
• Uyku apnesine bağlı kalitesiz uyku uyuma veya sık sık uyanma durumu
• Anksiyete veya depresyon gibi çeşitli psikolojik sorunlar
• Diyabet gibi uyku alışkanlığını etkileyebilen bazı kronik rahatsızlıklar
• Uyarıcı özellikte madde veya ilaç kullanım alışkanlığı

İnsomnia (Uykusuzluk) Belirtileri Nelerdir?

Klinik veriler ışığında insomnia (uykusuzluk) rahatsızlığına sahip kişilerde sıklıkla aşağıdaki insomnia (uykusuzluk) belirtileri izlenir:

• Sabahları çok erken vakitte kalkmak
• Uyku kalitesinde yetersizlik, uyku sonrası dinlenememek
• Uykuya dalmada güçlük yaşanması
• Uykunun sürdürülebilmesinde problem yaşanması
• Gün içinde yoğun hissedilen halsizlik – yorgunluk
• Kırılgan duygu duruma sahip olunması, çabuk öfkelenme, hızlı duygu değişimleri yaşanması, irritabilite
• Gün içinde yapılan işlere yönelik konsantrasyon güçlüğü, odaklanma sorunu yaşanması, buna bağlı iş performansında ciddi düşüş

İnsomnia (Uykusuzluk) Tanısı Nasıl konulur?

İnsomnia belirtileri farklı sağlık sorunlarıyla da ilişkili olabildiğinden, insomnia (uykusuzluk) tanısının konulması uzman bir hekim tarafından yapılacak değerlendirme ile mümkün olmaktadır. Bu bakımdan, hekim tarafından hastalardan ayrıntılı olarak alınan hastalık öyküsü ve yapılan detaylı fizik muayene sonrası yapılan değerlendirme tanı için oldukça önemlidir. Hekim gerekli gördüğü hallerde, ek görüntüleme ve laboratuvar tetkiklerine başvurabilir. Tüm bu incelemelerden elde edilen veriler ışığından insomnia (uykusuzluk) tanısı konularak gerekli tedavi planlamasına başlanır.

İnsomnia hem çeşitli sağlık problemleri, hem hastanın psikolojik durumu, hem sosyal hayatı ve çevresi, hem de uyku alışkanlığı ile yakın ilişkili olduğundan; hastalığın değerlendirilmesi esnasında tüm bu parametrelerin detaylı olarak irdelenmesi ve altta yatan problemlerin giderilmesi, etkili bir tedavinin sağlanabilmesi adına vazgeçilmezdir.

Bu doğrultuda tanı aşamasında hekim hastadan uyku alışkanlığı ile ilgili notlar almasını isteyebilir. Bu notlarda hastanın ne zaman uykuya dalabildiği, hangi zamanlarda uykuda uyandığı, gece içinde sık sık uyanma ataklarının hangi saatlerde gerçekleştiği ve uyku kalitesinin nasıl olduğu gibi özelliklerden bahsedilebilir. Bu notlar sayesinde hekim hastanın uyku alışkanlığı ile insomnia (uykusuzluk) rahatsızlığının şiddetini değerlendirebilir.

Bunun yanında insomnia (uykusuzluk) belirtilerinin ortaya çıkmasını tetikleyebilecek çeşitli sağlık problemlerinin tespit edilebilmesi için, bazı kan testlerinin yapılması gerekebilir. Bu testler ile diyabet gibi kronik rahatsızlıklar, fiziksel ağrıya yol açan çeşitli iltihaplı hastalıklar, bazı ilaç maddelerinin varlığı gibi problemler değerlendirilebilir.

Bazı durumlarda insomnia (uykusuzluk) uyku apnesi gibi sorunlarla beraber bulunabildiğinden; değerlendirme yapılabilmesi için polisomnografik uyku testlerine ihtiyaç duyulabilir. Polisomnografi, sağlık kuruluşlarındaki uyku merkezlerinde hastaların bir gece misafir edilerek, burada görüntüleme altında uyuması yoluyla uygulanır. Hastanın uyku esnasında apne atakları, uyanma periyotları gibi özellikler bu test ile ölçülerek değerli veriler elde edilebilir. Test esnasında hastanın baş kısmına ve vücudunun çeşitli bölgelerine takılan elektrotlar yardımıyla hem beyin fonksiyonları, hem de vücut fonksiyonlarının incelenebilmesi mümkündür.

İnsomnia (Uykusuzluk) Nasıl Tedavi Edilir?

“Uykusuzluğa ne iyi gelir?” birçok insanın merakla araştırdığı bir konudur. Uykusuzluğu giderebilecek reçeteli ilaçların yanında farklı terapiler ve tedaviler de bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Uykusuzluk için bilişsel davranışçı terapi: Uykusuzluk için bilişsel davranışçı terapi sizi uyanık tutan olumsuz düşünceleri ve eylemleri kontrol altında tutmanıza veya ortadan kaldırmanıza yardımcı olabilir ve genellikle uykusuzluk hastalarına ilk tedavi yöntemi olarak önerilmektedir. Tipik olarak, bu yöntem uyku ilaçlarına eşit hatta kimi zaman onlardan daha etkili olabilir.
• Reçeteli ilaçlar: Reçeteli uyku hapları uykuya dalmanıza, uykuda kalmanıza veya her ikisine de yardımcı olabilmektedir. Doktorlar genellikle birkaç haftadan uzun süre reçeteli uyku haplarına güvenmemenizi önermektedir. Ancak sadece birkaç ilaç uzun süreli kullanım için onaylanmıştır.
• Reçeteli uyku hapları bazı yan etkilere neden olabilir veya bu yan etkiler istenmeyen alışkanlık yaratabilir, bu nedenle doktorunuzla ilaçlar ve diğer olası yan etkiler hakkında konuşmanız gerekir.
• Reçetesiz ilaçlar: Reçetesiz uyku ilaçları, antihistaminik denen bir grup etken madde içerir, düzenli kullanım için uygun değillerdir.
• Doktorunuz, sağlıklı uyku ve gündüz uyanıklığını sağlayıp alışkanlıklar geliştirmenize yardımcı olmak için yaşam tarzınız ve uyku ortamınızla (hijyeninizle) ilgili başka stratejiler önerebilir.

İnsomnia (Uykusuzluk) Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Uyku kalitesi kişilerin sağlığı açısından oldukça önemli bir yer tutar. Günlük yeterli ve kaliteli uyku uyuyamayan kişilerde hayatı tehdit edebilecek düzeyde, çeşitli sağlık problemleri ortaya çıkabilir. Bu bakımdan insomnia (uykusuzluk) hastalığının tedavi edilmemesi, yetersiz ve kalitesiz uykuya yol açarak aşağıdaki komplikasyonların gelişebilmesine olanak verir:

• Obezite ile birlikte kalp-damar sağlığının bozulması
• Diyabet, yüksek tansiyon gibi kronik rahatsızlıklar
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması ve buna bağlı sık enfeksiyon hastalığı gelişmesi
• İnme gibi beyin-damar hastalıkları ile buna bağlı epilepsi gelişmesi
• Astım gibi bağışıklık sistemi ile alakalı akciğer problemleri
• Anksiyete, depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklar
• Konsantrasyon düşüklüğüne bağlı trafik kazası gibi günlük yaşamda hayatı tehdit edebilecek durumların gelişmesi
• Okul veya iş performansında ciddi düşüş ve buna bağlı sosyal sorunlar
• Hafızanın zayıflaması
• Cinsel fonksiyon bozuklukları

İnsomnia (Uykusuzluk) ile Başa Çıkmak İçin Ne Yapılabilir?

İnsomnia belirtileri gösteren kişiler günlük hayatta çeşitli tedbirler alarak insomnia (uykusuzluk) tedavisi uygulamalarına katkıda bulunabilir ve hastalıkla etkin şekilde mücadele sağlayabilir. Bu bakımdan aşağıdaki uygulamalar insomnia (uykusuzluk) tedavisi sırasında oldukça faydalıdır:

• Uyku saati ve süresine hafta boyunca, hafta sonu dahil olacak şekilde, düzenli olarak uyulması
• Uyku hijyenine dikkat edilmesi, uyku ortamının kaliteli hale getirilerek daha konforlu bir yapıya ulaştırılması, yatak odasının uyku dışındaki aktiviteler için kullanılmaması
• Uyku öncesi uykuya dalmayı kolaylaştıracak banyo yapma, kitap okuma veya sakin müzik dinleme gibi aktivitelerden faydalanılması
• Düzenli egzersiz yapılması ve günlük hayatta hareketsiz (sedanter) yaşam tarzına son verilmesi
• İnsomnia belirtileri gelişimini tetikleyebilen ilaçlara son verilmesi veya alternatif yöntemler için hekime başvurulması
• Gün içinde şekerlemelere veya kestirmelere izin verilmemesi
• Kafein, alkol, sigara gibi uyku düzenini bozacak alışkanlıklara son verilmesi
• Uyku saatinden önce gıda veya sıvı alımının sınırlandırılması

İnsomnia (Uykusuzluk) Olan Yakınıma Nasıl Yardımcı Olabilirim?

İnsomnia rahatsızlığı kişilerin hem günlük yaşam aktiviteleri, hem de farklı sağlık sorunlarıyla ilişkili olabildiğinden insomnia (uykusuzluk) tedavisi multidisipliner bir tedavi yaklaşımını gerektirdiği gibi; kişinin yakınları tarafından da desteklenmeye önemli ölçüde ihtiyaç duyar.

İnsomnia hastaları günlük yaşamda ciddi halsizlik, yorgunluk, konsantrasyon düşüklüğü, aktivitede azalma, iş performansında azalma gibi sorunlar yaşadığı gibi; yetersiz uyku nedeniyle sık duygusal mod değişimi, çabuk sinirlenme, depresyon veya anksiyete gibi psikolojik problemlere yakınlık gösterir. Bu bakımdan insomnia (uykusuzluk) hastalarının sosyal yönden destek almaları çok önemlidir.

İnsomnia yakınları, hastaların sağlık durumu hakkında doğru ve yeterli düzeyde bilgilendirilmeli, hastaların günlük yaşam pratiğinde yaşadıkları sorunlar hakkında farkındalıkları artırılmalı, insomnia (uykusuzluk) tedavi sürecinde hastaları doğru yaşam tarzı değişiklikleri için teşvik etmelidir. Hastaların uyku kalitesinin arttırılmasına yönelik tedbirlerde aile bireyleri aktif rol üstlenmeli, hastaların yeterli ve kaliteli uyku alabilmeleri için gerekli hassasiyeti göstermelidir.

Moodist; bünyesindeki tecrübeli uzman hekimleri ile hastalıklara multidisipliner bir yaklaşımla, sadece tedavi değil; aynı zamanda önemli “yaşam tavsiyeleri” vermektedir. Bu doğrultuda, insomnia (uykusuzluk) hastalığının tanı ve tedavisinde Moodist’e güvenebilirsiniz.

Bu sayfadaki bilgiler Özel Moodist Hastanesi Medikal Ekibi tarafından hazırlanmıştır.