Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, çocuklukta başlayan yetişkinlikte de kendini gösteren nöropsikiyatrik bir hastalıktır. Genetik, kalıtımsal ve nörobiyolojik özellikleri ile yapısal bir hastalık olarak görülmektedir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan bireyler günlük yaşamlarını sürdürürken pek çok sorun yaşamaktadır. Okul ya da iş hayatında başarısızlıklar, unutkanlıklar, düzenli ve organize olamama durumu kişinin hem kendisini hem de yakınlarını zorlamaktadır. Bu noktada, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun tedavisi, erken dönemde fark edilmesi ve izlenmesi çok önemlidir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Neden Kaynaklanır?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nu ortaya çıkaran faktörler, genetik, biyolojik, çevresel ve psikolojik faktörler olmak üzere 3’e ayrılmaktadır. Araştırmalara göre; genetiğin rolü %80-90 arasında olmakla birlikte genetik dışında beyin kimyası, çevresel faktörler, mizaç özellikleri de Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun gelişmesine katkı sağlamaktadır.

Aileden alınan kalıtımsal özellikler genetik özelliklerimizi belirleyerek Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’na neden olmaktadır. Bununla birlikte kafa travması, prematüre doğum, gebelikte sigara/alkol kullanımı gibi faktörlerin de DEHB gelişiminde etkili olduğuna yönelik araştırmalar bulunmaktadır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Belirtileri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nu 3 ana belirti kümesinde toplamak mümkündür:

1. Dikkat ile ilişkili sorunlar
2. Dürtüsellik ile ilişkili sorunlar
3. Hiperaktivite ile ilişkili sorunlar

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nda kişiler dikkatini toplamak, odaklanmak, bir işe başlamak ya da işlerini sürdürmek konusunda sorunlar yaşamaktadır. Odaklanmakta güçlük çekme, dikkatin kolayca dağılması, çabuk sıkılma, plan yapmakta güçlük, sıkıcı ve zihinsel iş gerektiren işleri yapmaktan kaçınma, düzenli olamama, unutkanlık Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nda görülen dikkat ile ilgili sorunlardır. Örneklendirilecek olursa; çocukluk zamanında, çocukların okulda eşyalarını unutması, yetişkinlik zamanında banka kartını, cüzdanını kaybetme olarak kendini gösterebilir. Bir başka şekilde çocukların ders esnasında hayal kurması, yetişkinlerin sürekli zihninin çalışması şeklinde görülebilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nda dürtüsellik ise, düşünmeden hareket etme, ani ve fevri şekilde karar verme şeklinde tanımlanmaktadır. Sorulan sorular ya da konuşma tamamlanmadan soruların cevabını verme, başkalarının sözünü kesme, düşünmeden hareket etme, sıra beklemekte güçlük çekme, sabırsızlık Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nda dürtüsellik ile ilişkili sorunlardır. Örneklendirildiğinde; çocukken okul sırasında bekleyememesi, yetişkinlikte banka sırasına dönüşebilir.

Hiperaktivite ise hareket eden bir motor varmış gibi hızlı davranma şeklinde kendini göstermektedir. DEHB olan bireyler sık sık hareket etme, kıpırdanma, sallanma, ayaklarını sallama ihtiyacı içinde olabilir. Okulda ders sırasında kıpırdanma, silgi ile oynama görülürken, yetişkinlikte toplantı sırasında kendini gösterebilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Türleri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, çocuklukta başlayan yetişkinlikte de devam edebilen ve kişinin günlük yaşamını etkileyen nöropsikiyatrik bir rahatsızlıktır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan bireylerin çoğu genellikle yukarıdaki alanların birden fazlasından şikâyet edebilmektedir, çoğunda biraz dikkatsizlik, biraz dürtüsellik, biraz da hiperaktivite vardır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu denildiğinde hem dikkat hem hiperaktivite ve dürtüsellik performanslarında bozulma gözlenmektedir. Kişinin sadece dikkatinde bozulma var ise Dikkat Eksikliği Bozukluğu olabilir.

Çocuklarda ve Gençlerde DEHB Belirtileri Nelerdir?

Çocuk ve Ergenlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, dikkat, dürtüsellik ve hiperaktivite alanlarında sorunlar yaşaması ile ortaya çıkar. Çocuk ve gençler okulda dikkatini toplamakta güçlük çekebilir, dersle bağlantısı kopabilir ve bu arkadaş/öğretmen ile ilişkisinde yansıyabilir. DEHB olan çocuk ve ergenler “yaramaz ya da şımarık” olarak tanımlanabilir.

Aşağıda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuk ve ergenlerde sık görülen özellikler sıralanmıştır:

• Derslerde ve ödevlerde dikkatini verme ya da sürdürmekte güçlük çekme
• Düşük okul ilgisi
• Eşyalarını sıklıkla bir yerde unutma
• Karşılıklı konuşmayı sürdürememe, karşındakinin cümlesi bitmeden konuya girme
• Konuşurken konudan konuya atlama
• Sürekli hareket etme, yerinde oturamama, koltukların üstünde dolanma, huzursuz olma
• Sabırsız olma
• İlişki kurup, ilişkiyi sürdürmekte zorlanma

Yakınlarınızda bu gibi sorunlara sık rastlıyorsanız bir uzmandan destek alabilirsiniz.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Tanısı Nasıl Konulur?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu kendini kişinin iş, okul gibi yaşamın bazı alanlarında ya da ilişkilerinde duygusal sıkıntıya sebep olacak ve günlük yaşam aktivitelerini bozacak şekilde belirgin güçlükler yaşanması ile gösterir. DEHB olan bireylerin dikkat ya da hiperaktivite ile ilgili sorunları genellikle çocukluk çağından itibaren başlamakta, yetişkinlikte devam etmektedir.

Bununla birlikte, DEHB diğer psikiyatrik rahatsızlıklarla birlikte de görülebilmektedir. DEHB olan bir bireyde aynı zamanda anksiyete bozukluğu, alkol ve madde kullanım bozukluğu, depresyon ya da kişilik bozuklukları olabilir.

Diğer ruhsal sorunların eşlik etmesi bazen DEHB belirtilerinin gizlenmesine ve fark edilmemesine sebep olabilmektedir. Bu noktada Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nu tanımak doğru ve etkin tedavinin başlangıcını oluşturmaktadır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun seyrini belirlemek ise doğru değerlendirme ve tanı ile mümkün olmaktadır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun değerlendirilmesi, bazı psikolojik testler, psikiyatri/psikolog görüşmeleri ve klinik gözlem ile yapılmaktadır. Belirtilerin varlığından şüpheleniyor ya da biliyorsanız bir psikiyatrist ya da psikologdan destek almak önemlidir.

Moodist’te kullanılan tedavi yöntemleri ve destekleyici yaklaşımlar şunları kapsar:

DEHB psikometrik testlerle desteklenerek ayırt edildikten ve bir psikiyatrist tarafından tanı konulduktan sonra, DEHB tedavisine başlanmaktadır. DEHB tedavisi iki aşamadan oluşmaktadır: ilaç tedavisi ve psikoterapi. Araştırmalara göre, düzenli ilaç kullanımı ile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğuna dair belirtilerin büyük oranda iyileştiği görülmektedir. Aynı zamanda, ilaç tedavisi ile psikoterapinin birlikte kullanımının, dikkat ve dürtüsellik belirtileri üzerinde etkin olduğunu gösterilmiştir. Bu noktada, aşağıda DEHB tedavisinde hastane bünyesinde uygulanan tedavi yöntemleri sunulmuştur.

• Değerlendirme amacıyla psikometrik testlerin kullanımı
• İlaç Tedavisi
• Psikoterapiler (Oyun Terapisi, BDT ve Mindfulness)
• Bireysel ve Aileye Yönelik Psikoeğitim

Özel Moodist Hastanesinde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nasıl Tedavi Edilir?

Çocuklukta başlayan ve yetişkinlikte devam eden Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu için tedavi yöntemi çocuk/ergen ve yetişkin olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Hem çocuk/ergen hem de yetişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavisinin temel yapı taşını ilaç tedavileri oluşturmaktadır. İlaç tedavilerinin önerildiği şekilde kullanılması ve psikiyatrist tarafından düzenli takibe devam ediliyor olması DEHB tedavisinde çok önemlidir.

DEHB tedavisinde ilaç tedavisi olduğu kadar psikoterapinin de önemli olduğu görülmektedir. Psikoterapi yöntemleri içinde özellikle Bilişsel ve Davranışçı Terapi, kişinin hastalık belirtilerini anlaması ve yönetebilmesi adına kişiyi günlük hayatındaki sorunlar ile baş edilebilir hale getirebilmektedir. Aynı zamanda, Mindfulness ile kişilerin dürtüsellik ile baş etmelerine yönelik birtakım egzersizlerle yaşamın düzenlenmesinin faydalı olduğu da bilinmektedir. Bu bağlamda; Özel Moodist Hastanesi’nde Yetişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite’ye Yönelik Tedavi ve Beceri Programı hastanemizde uygulanmaya başlamıştır. Bu program ile; planlama, organize olma, zor görevleri yönetebilme gibi becerilerin edinilmesi sağlanmaktadır. Aynı zamanda, mindfulness egzersizleri ile düşünmeden hareket etme yerine duygu ve düşüncelerin farkına varabilme gibi egzersizler ile dürtüsellik/hiperaktivite üzerine çalışmalar yapılmaktadır.

Çocuk ve Ergen DEHB tedavisinde ise; çocukların duygu ve düşüncelerini oyun terapisi ile aktarmasını sağlamak amacıyla oyun terapisi ve okulda ya da yaşamında Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğuyla ilgili yaşadığı sorunların yönetiminde BDT yöntemlerini kullanmaktayız.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun ilk fark edilme zamanları çocukluk ya da ergenlik zamanındadır. Bu dönemde fark edildiğinde ve destek alındığında; kişiler hastalığını tanıyarak nasıl yöneteceğini öğrenmiş olur. Bu noktada, günlük yaşamda yaşadığı sorunlarla daha kolay baş edebilir.
Yetişkinlikte DEHB tedavisine başlandığında; kişilerin yaşamında yeni beceriler edinmesi ve bunu günlük yaşamının bir parçası haline getirmesi zaman alacaktır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile Başa Çıkmak İçin Ne Yapılabilir?

DEHB tedavisi uzun solukludur. Değişim için tedaviyi sürdürmek ve belirli beceriler edinmek önemlidir. Planlama, organizasyon, dürtüsellik ile baş etme gibi konularda yeni beceriler edinirken kişiler tedavinin bir aşamasında sıkılmakta ve tedaviyi sürdürmekte zorlanmaktadır. Tam bu noktada tedaviye devam etmek, yeniden becerileri aktifleştirmek DEHB tedavisinin önemli bir parçasıdır. Rutin kontrollerinize gidin, psikiyatrist ve terapistiniz ile süreci takip edin. Yaşadığınız sorunlar üzerinden birlikte program yürütün.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan Yakınıma Nasıl Yardımcı Olabilirim?

DEHB tedavisinde ailenin önemi büyüktür. Genellikle çocukluk zamanından başlayan bir hastalık olduğu için ailelerin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nu tanıması ve belirtilere göre destek alabileceği yerlere yönlendirmesi DEHB tedavisinde önemli bir parçasıdır. Tedaviye başlandığında ise tedavinin sürdürülmesi açısından ailenin desteği ve yakınlarını teşvik etmesi dikkat edilmesi gereken bir diğer konudur.

Bazı zamanlarda, DEHB tedavisinde kullanılan ilaçların bağımlılık yaptığı düşünülerek ilaç kullanılmak istenmeyebilir. Bu noktada; ilacın önerildiğinden fazla kullanıldığı zamanlarda bağımlılık yapıcı etkisinin olduğu unutulmamalı ve yakınınızın ilaçları psikiyatristinin önerdiği şekilde kullanmasını sağlayabilirsiniz.

Günlük hayatın bir parçası olan ders çalışma, odanın toplanması, işlerin ertelenmesi, yapacağı şeyleri unutması gibi konularda yapacağı işleri not alması, zor/sıkıcı ve büyük gelen işleri parçalara bölerek yapması konusunda plan yaparak yakınınıza destek olabilirsiniz.

Bu sayfadaki bilgiler Özel Moodist Hastanesi Medikal Ekibi tarafından hazırlanmıştır.